Bu gerçeğin ışığında elde bulunan muhtelif kaynaklardan elde edilen bilgiler dâhilinde Sultan II. Abdulhamid’in ferdi hususiyetleri, halet-i ruhiyesi ve meşguliyetleri ile ilgili şunlar
söylenebilir.
A. Doğumu
II. Abdülhamid İstanbul’da 22 Eylül 1842’de Sultan Abdülmecid’in Çerkes asıllı cariyesi Tirimüjgân kadınefendiden dünyaya geldi. Annesinin veremden ölmesi üzerine 1853’te
Sultan Abdülmecit’in emriyle sarayın en nüfuzlu kadınlarından ve çocuğu olmayan Perestu kadınefendinin himâye ve terbiyesine verildi.
B. Eğitimi
Gerdankıran Ömer Efendiden Türkçe, Ali Mahvi Efendi ve Saffet Paşadan Farsça, Ferid ve
Şerif Efendilerden, okuduğunu rahat bir şekilde anlayacak ve tercüme yapabilecek düzeyde, Arapça öğrendi. Vakanüvis Lütfi Efendiden Osmanlı tarihi, Fransız Gardet, Edhem ve Kemal Paşalardan Fransızca, Guatelli Paşa ve Lombardi adlı iki İtalyan’dan musiki dersleri aldı. Fransızca, Arapça ve Farsça’ya ilaveten sonraki yıllarda ise anlayacak derecede Arnavutça ve Çerkezce öğrendi.
Sultan II. Abdülhamid’in nazari malumatı noksan idi. Hatta bir hükümdar için pek az denilebilecek ve çağdaş hükümdarlarla mukayese edilemeyecek kadar az okumuştu. Onun bütün kuvvetini ameli malumatta, tecrübelerinde görgülerinde, fasılasız temaslarından husule gelen bilgilerinde aramak lazımdır. Bu itibarla o gerçekten zengin denilebilecek bir tecrübeye sahip olmuştur.
